Global Energy Crisis Cover Image Abstract Power Plant At Sunset

Jak zaczął się kryzys, jak globalne rynki energii wpływają na nasze codzienne życie i co rządy robią w tej sprawie

Globalny kryzys energetyczny

Na czym polega obecny globalny kryzys energetyczny?

Rekordowe ceny, niedobory paliw, rosnące ubóstwo, spowalniające gospodarki: pierwszy kryzys energetyczny o prawdziwie globalnym zasięgu

Sytuacja na rynkach energii zaczęła zacieśniać się w 2021 r. z uwagi na wiele czynników, między innymi z powodu nadzwyczajnego ożywienia gospodarczego po pandemii. Jednak po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. sytuacja uległa dramatycznej eskalacji i przerodziła się w pełny globalny kryzys energetyczny. Ceny gazu ziemnego osiągnęły rekordowy poziom, a w konsekwencji także ceny energii elektrycznej na niektórych rynkach. Ceny ropy naftowej osiągnęły najwyższy poziom od roku 2008.

Wyższe ceny energii przyczyniły się do dotkliwie wysokiej inflacji, wpędziły wiele rodzin w ubóstwo, zmusiły niektóre fabryki do ograniczenia produkcji, a nawet do zamknięcia, i spowolniły wzrost gospodarczy do tego stopnia, że niektóre państwa zmierzają w kierunku poważnej recesji. Europa, której dostawy gazu są wyjątkowo zagrożone ze względu na historyczną zależność od Rosji, może tej zimy stanąć w obliczu racjonowania gazu, natomiast wiele państw wschodzących musi się zmierzyć z silnym wzrostem kosztów importu energii i niedoborami paliw.

Chociaż obecny kryzys energetyczny wykazuje pewne podobieństwa do szoków naftowych w latach 70. ubiegłego wieku, występują tu jednak istotne różnice. Obecny kryzys dotyczy wszystkich paliw kopalnych, natomiast szoki cenowe z lat 70. w znacznym stopniu ograniczały się tylko do ropy naftowej, w czasie gdy gospodarka światowa była w większym stopniu uzależniona od ropy, a w mniejszym od gazu. Cała gospodarka światowa jest obecnie znacznie silniej powiązana niż 50 lat temu, co potęguje skutki kryzysu. Właśnie dlatego możemy mówić o pierwszym prawdziwie globalnym kryzysie energetycznym.

Niektóre zakłady w Europie wykorzystujące duże ilości gazu ziemnego ograniczyły produkcję, ponieważ nie stać ich na dalszą działalność, podczas gdy w Chinach niektórym zakładom po prostu odcięto dostawy energii elektrycznej. W gospodarkach wchodzących i rozwijających się, gdzie wydatki na energię i żywność mają duży udział w budżetach gospodarstw domowych, wyższe rachunki za energię spowodowały wzrost skrajnego ubóstwa i cofnęły postęp w kierunku powszechnego dostępu do energii w przystępnej cenie. Nawet w gospodarkach rozwiniętych rosnące ceny wpłynęły na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji i wywołały znaczące napięcia gospodarcze, społeczne i polityczne.

W niektórych kręgach o przyczynienie się do niedawnego wzrostu cen energii obwinia się politykę klimatyczną, ale nie jest to poparte dowodami. W rzeczywistości większa podaż czystych źródeł energii i technologii ochroniłaby konsumentów i złagodziła część presji na wzrost cen paliw.

Inwazja Rosji na Ukrainę spowodowała, że ceny gazu w Europie i Azji osiągnęły rekordowy poziom

Evolution of key regional natural gas prices, June 2021-October 2022

Otwórz
Jakie są przyczyny globalnego kryzysu energetycznego?

Zakłócone łańcuchy dostaw, zła pogoda, niskie inwestycje, a potem inwazja Rosji na Ukrainę

Ceny energii rosły od 2021 r. z powodu szybkiego tempa wzrostu gospodarczego, warunków pogodowych w różnych częściach świata, prac konserwacyjnych opóźnionych przez pandemię oraz wcześniejszych decyzji firm naftowych i gazowych oraz krajów eksportujących o ograniczeniu inwestycji. Rosja zaczęła wstrzymywać dostawy gazu do Europy w 2021 r., miesiące przed swoją inwazją na Ukrainę. Wszystko to spowodowało ograniczenie podaży gazu.

Atak Rosji na Ukrainę znacznie pogorszył sytuację. Stany Zjednoczone i UE nałożyły na Rosję szereg sankcji, a wiele państw europejskich zadeklarowało chęć całkowitego wycofania się z importu rosyjskiego gazu. Rosja tymczasem coraz bardziej ograniczała, a wręcz wstrzymywała eksport gazu. Rosja jest zdecydowanie największym eksporterem paliw kopalnych na świecie, a także szczególnie ważnym dostawcą do Europy. W 2021 r. jedna czwarta całej energii zużywanej w UE pochodziła z Rosji.

Europa starała się zastąpić rosyjski gaz dołączając do wyścigu po morskie dostawy gazu skroplonego (LNG) z USA, Kataru i Australii, podnosząc ceny i odbierając dostawy tradycyjnym odbiorcom LNG z Azji. Ponieważ ceny energii elektrycznej są często uzależnione od ceny gazu, ceny prądu również gwałtownie wzrosły. Zarówno producenci, jak i importerzy LNG spieszą się z budową nowej infrastruktury, aby zwiększyć ilość LNG, która może być przedmiotem handlu międzynarodowego, ale realizacja tych kosztownych projektów zajmuje lata.

Ceny ropy naftowej początkowo również gwałtownie wzrosły związku z rekonfiguracją międzynarodowych szlaków handlowych po tym, jak Stany Zjednoczone, wiele krajów europejskich i niektórzy ich azjatyccy sojusznicy oświadczyli, że nie będą już kupować rosyjskiej ropy. Niektórzy przewoźnicy odmówili transportu ropy naftowej z Rosji z powodu sankcji i ryzyka ubezpieczeniowego. Wielu dużych producentów ropy nie było w stanie zwiększyć dostaw, aby pokryć rosnące zapotrzebowanie – i to pomimo niebotycznych cen – z powodu braku inwestycji w ostatnich latach. Chociaż ceny nie są już na szczytowym poziomie, perspektywy są niepewne, ponieważ jeszcze w tym roku wejdą w życie nowe europejskie sankcje wobec Rosji.

Jakie działania są podejmowane w związku z kryzysem?

Postpandemiczne zawirowania i rosnące stopy procentowe ograniczają działania publiczne, a niektóre kraje zwracają się w kierunku węgla

Niektóre rządy starają się złagodzić skutki dla klientów i przedsiębiorstw, udzielając bezpośredniej pomocy lub ograniczając ceny dla konsumentów, a następnie płacąc dostawcom energii różnicę. Jednak w sytuacji, gdy inflacja w wielu krajach znacznie przekracza wartość docelową, a deficyty budżetowe są już duże ze względu na wydatki nadzwyczajne podczas pandemii wirusa Covid-19, możliwości złagodzenia skutków są bardziej ograniczone niż na początku 2020 r. Rosnąca inflacja spowodowała wzrost krótkoterminowych stóp procentowych w wielu krajach, spowalniając wzrost gospodarczy.

Europa zaczęła pospiesznie zabiegać o import gazu od alternatywnych producentów takich jak Algieria, Norwegia i Azerbejdżan. Niektóre państwa wznowiły lub rozszerzyły wykorzystanie węgla do produkcji energii elektrycznej, a inne wydłużyły czas działania elektrowni jądrowych przeznaczonych do wycofania z eksploatacji. Państwa członkowskie UE wprowadziły również obowiązek magazynowania gazu i uzgodniły dobrowolne cele obniżenia zapotrzebowania na gaz i energię elektryczną tej zimy o 15% przez działania zwiększające efektywność, większe wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych i wsparcie dla usprawnień poprawiających efektywność energetyczną.

Aby zapewnić dostateczną podaż ropy naftowej, IEA i jej członkowie zareagowali dwoma największymi w historii uwolnieniami zapasów interwencyjnych ropy naftowej. Dwiema decyzjami – z 1 marca i 1 kwietnia 2022 r. – IEA skoordynowała uwolnienie około 182 mln baryłek ropy z zapasów państwowych i obowiązkowych zapasów utrzymywanych przez przedsiębiorców. Niektóre kraje członkowskie MAE niezależnie uwolniły dodatkowe zapasy państwowe, w wyniku czego w okresie od marca do listopada 2022 r. uwolniono łącznie ponad 240 mln baryłek ropy naftowej.

IEA opublikowała także plany działań wskazujące jak natychmiast ograniczyć zużycie ropy naftowej, a także plany dotyczące tego, w jaki sposób Europa może zmniejszyć uzależnienie od gazu z Rosji oraz jak zwykli obywatele mogą ograniczyć ich zużycie energii.

Inwazja spowodowała konieczność ponownej oceny polityk energetycznych i priorytetów w tym zakresie, podając w wątpliwość trafność podejmowanych od dziesiątek lat decyzji dotyczących infrastruktury i inwestycji, a także spowodowała głęboką reorientację międzynarodowego handlu energią. Oczekiwano, że w wielu krajach gaz będzie odgrywał kluczową rolę jako mniej emisyjny "pomost" między brudniejszymi paliwami kopalnymi a energią odnawialną. Jednak dzisiejszy kryzys także postawił pod znakiem zapytania niezawodność i rolę gazu ziemnego.

Obecny kryzys może przyspieszyć wprowadzenie czystszej, zrównoważonej energii odnawialnej, takiej jak energia wiatrowa i słoneczna, podobnie jak szoki naftowe z lat 70. ubiegłego wieku przyczyniły się do znacznych postępów w zakresie efektywności energetycznej, a także energii jądrowej, słonecznej i wiatrowej. Kryzys uwypuklił również znaczenie inwestycji w solidną infrastrukturę sieci gazowych i elektroenergetycznych w celu lepszej integracji rynków regionalnych. Unijny program RePowerEU, przedstawiony w maju 2022 r., oraz Inflation Reduction Act przyjęty w USA w sierpniu 2022 r., zawierają ważne inicjatywy mające na celu rozwój efektywności energetycznej i promowanie energii odnawialnych. 

The global energy crisis can be a historic turning point

Wskazówki dotyczące oszczędzania energii

1. Ogrzewanie: Obniż temperaturę

Obniżenie temperatury tylko o 1°C pozwoli ci zaoszczędzić około 7% energii zużywanej do ogrzania domu i obniżyć rachunek średnio o 50-70 EUR rocznie.
Ustawiaj zawsze termostat na najniższą, komfortową temperaturę i noś w domu ciepłe ubranie. Używaj termostatu z możliwością programowania, aby ustawić temperaturę na 15°C podczas snu i na 10oC, kiedy nikogo nie ma w domu. Dzięki temu rachunek za ogrzewanie można obniżyć nawet o 10% rocznie. Staraj się ogrzewać tylko pokój, w którym przebywasz lub inne regularnie używane pomieszczenia. 

Tak samo postępuj podczas upałów. Wyłącz klimatyzację, kiedy wychodzisz z domu. Ustaw temperaturę o 1°C wyżej, aby zmniejszyć rachunki nawet o 10%. Schładzaj tylko to pomieszczenie, w którym przebywasz.

2. Bojler: Zmień ustawienia

Fabryczna temperatura w bojlerach jest często ustawiona na wyższą niż trzeba. Ustaw temperaturę ciepłej wody na 50°C, aby zaoszczędzić 8% energii zużywanej do podgrzania wody i obniżyć rachunki średnio o ponad 100 EUR.
Może być wymagana pojedyncza wizyta hydraulika, jeżeli masz nowoczesny kocioł kondensacyjny i nie radzisz sobie z instrukcją obsługi. Zastąp kąpiel prysznicem, aby zużywać mniej energii na podgrzanie wody. Jeżeli już używasz prysznica, niech będzie krótszy. Zbiornik ciepłej wody i rury doprowadzające powinny być zaizolowane, aby zapobiec stratom ciepła. Piece na drewno i pellet należy regularnie czyścić drucianą szczotką, aby zapewnić ich wydajne działanie.

3. Zapobiegaj stratom ciepła

Zamykaj okna i drzwi, zaizoluj rury i uszczelnij okna, kominy i inne otwory, aby ciepło nie uciekało z domu. O ile nie mieszkasz w zupełnie nowym domu, ciepło będzie się wydostawać na zewnątrz przez nieszczelne drzwi i okna, szpary w podłodze lub przez komin. Zabezpiecz te miejsca za pomocą uszczelek lub szczeliwa, aby zaoszczędzić do 100 EUR rocznie. Zainstaluj szczelne zasłony lub rolety na oknach, aby zatrzymać jeszcze więcej ciepła. Zamknij kominek i szyber (gdy nie pali się ogień), aby ciepło nie uciekało przez komin. Jeżeli natomiast kominek jest nieużywany, zaizoluj komin, aby zapobiec stratom ciepła.

4. Żarówki: wymień je

Tradycyjne żarówki warto zastąpić nowymi żarówkami LED i włączać światło tylko wtedy, gdy jest nam potrzebne. Żarówki LED są bardziej energooszczędne niż żarówki tradycyjne i halogenowe, rzadziej się przepalają i dają oszczędność ponad 10 EUR rocznie na jedną żarówkę. Sprawdzaj klasę energetyczną przy zakupie żarówki i staraj się kupować żarówki o klasie A (najbardziej energooszczędne), a nie G (najmniej energooszczędne). Najprostszym i najłatwiejszym sposobem oszczędzenia energii jest gaszenie światła gdy wychodzisz z pokoju.

5. Wskocz na rower

Spacer lub jazda na rowerze to świetna alternatywa w przypadku krótkich dystansów, która pozawala oszczędzić pieniądze, obniżyć emisje i ograniczyć ruch drogowy. Gdy tylko możesz, zostaw samochód w domu (zwłaszcza większy), jeśli nie wybierasz się daleko. Dziel przejazdy z sąsiadami, przyjaciółmi i współpracownikami, aby oszczędzać energię i pieniądze. Zauważysz takżę duże oszczędności i korzyści dla zdrowia kiedy jeździsz na rowerze. Rządy wielu państw wspierają zakup rowerów elektrycznych.

6. Korzystaj z transportu publicznego

Przy dłuższych dystansach, gdy spacer lub jazda na rowerze są niepraktyczne, transport publiczny pozwala ograniczyć zużycie energii, zmniejszyć ruch drogowy i zanieczyszczenie powietrza. Jeżeli wybierasz się w dalszą podróż, rozważ pozostawienie samochodu w domu i jazdę pociągiem. Kup bilet okresowy, aby zaoszczędzić pieniądze w dłuższej perspektywie. Wsparcia w finansowaniu biletów okresowych mogą oferować pracodawcy lub urzędy państwowe. Zaplanuj podróż z wyprzedzeniem, aby kupić tańsze bilety i znaleźć najlepszą trasę przejazdu.

7. Optymalizuj jazdę samochodem

Prowadź samochód w taki sposób, aby zmniejszyć zużycie paliwa: jedź płynnie i zmniejsz prędkość na autostradach, zamknij szyby przy wyższych prędkościach i zadbaj oo odpowiednie ciśnienie w oponach. Wybieraj taką trasę żeby ominąć korki i wyłączaj silnik, gdy się zatrzymujesz. Na autostradzie zmniejsz prędkość o 10 km/h, a dzięki temu ograniczysz koszty paliwa o ponad 60 EUR rocznie. Jazda w stałym tempie między 50 a 90 km/h również pozwala zaoszczędzić paliwo. Gdy poruszasz się szybciej niż 80 km/h, bardziej efektywnie jest włączyć klimatyzację niż otwierać okna. Regularnie też przeprowadzaj przeglądy silnika, aby zapewnić jego wydajność.